عوامل مؤثر در طهارت و تربيت فرزند از منظر امام خميني رحمه الله

بعد تربيتي حضرت امام خميني رحمه الله همچون ديگر ابعاد مختلف شخصيت آن مرد آسماني بسيار ممتاز بوده و در آسمان تربيت همچون ستاره اي مي درخشد. حضرت امام خميني قدس سره با تکيه بر فطرت رحماني و الهي در وجود انسان فصلي جديد در تربيت عملي گشودند. ايشان فطرت توحيدي را امانتي الهي دانسته اند که با عامل تربيتي و توجه و مراقبه شکفته و نوراني شده و با غفلت و گناه و کفرآلوده و ضايع مي گردد. چنانچه در برخي از سخنان خود به اين مطلب اشاره کرده و فرموده اند:
انسان از اول اين طور نيست که فاسد به دنيا آمده باشد از اول با فطرت خوب به دنيا آمده، با فطرت الهي به دنيا آمده «کُلُّ مولودٍ يوُلَد علي الفِطْرَةِ.
فطرت همه بر نورانيت است، فطرت شما، فطرت نوراني است، فطرت توحيد است.
(هر کودکي با فطرت الهي متولد مي گردد) که همان فطرت انسانيت، فطرت صراط، مستقيم،فطرت اسلام و فطرت توحيد است.
هيچ چيز، هيچ صفتي در انسان از آن وقتي که متولد شده است نبوده. بچه وقتي متولد شد ديکتاتور نيست. وقتي هم که بزرگ مي شود کم کم، آن طور نيست که آن ديکتاتوري هاي بزرگ را داشته باشد، لکن با تربيت هاي ناصحيح در همان محيط کوچکي که دارد کم کم ديکتاتوري در او ظهور مي کند اگر تربيت صحيح باشد براي اين بچه آن ديکتاتوريش رو به ضعف مي رود و اگر تربيت فاسد باشد آن ديکتاتوري که کم بود رشد مي کند.
اساس عالم بر تربيت انسان است، انسان عصاره همه موجودات است و فشرده تمام عالم است و انبيا آمده اند براي اينکه اين عصاره بالقوه را بالفعل کنند.
تمام نکته انبيا اين است که تربيت کنند اين بشر را که قابل براي اين است که تربيت بشود.
تمام دست اندرکاران امر تربيت اعم از پدر و مادر، معلمين و اساتيد بايد به اين عوامل توجه نمايند.
1. عوامل تأثيرگذار قبل از تولد
الف) نوع خوراک پدر و مادر
امام خميني رحمه الله عوامل تأثيرگذار بر وجود انسان را قبل از تولد او دانسته اند که يکي از آنها نوع خوراک پدر و مادر است ايشان در اين باره فرموده اند:
موادي که با آن بني آدم تغذيه مي کنند و با آن به زندگي وحيات خود در اين عالم طبيعي ادامه مي دهد به حسب نوع گوناگون است. از نظر لطافت و زمخت بودن و صفا و کدورت، چه بسا که سيب و انار و خرما لطيف تر و پاک تر و معتدل تر و کامل تر از هويج و باقلا و مانند آن باشد و اين اختلاف زياد ميان انواع مواد غذايي چه بسا که ضروري باشد، بديهي است که نطفه انساني که از آن فرزند پديد مي آيد و سرچشمه مادي آن را تشکيل مي دهد از اين مواد غذايي است؛ زيرا که نطفه از عصاره مواد غذايي هضم شده در دستگاه گوارشي او پديد مي آيد و چه بسا که نطفه انسان از مواد غذايي لطيف و نوراني و صافي پديد آيد که پدر آن را مصرف کرده و ممکن است که نطفه از مواد انبوه، ظلماني و کدري پديد آمده باشد که پدر آنها را خورده است.
ب) عظمت صلب پدر و پاکي رحم مادر
پاکي روح پدر و مادر نيز از عوامل تأثيرگذار بر نطفه اي است که حامل آن هستند. حضرت امام خميني اين عامل را نيز از عوامل تأثيرگذار در وجود انسان قبل از تولد برشمرده و فرموده اند:
اختلاف صلب هاي پدران در عظمت و نورانيت و کمال و يا ضد آنها باب وسيعي است که موجب اختلافات بسيار و بي شمار در شکل گيري وجود انسان است، اختلاف رحم ها نيز يکي ديگر از موجبات گوناگوني انسان ها است. بنابراين اگر ماده در کمال نورانيت بوده و صلب پدر نيز با عظمت، نوراني و پاک و کامل باشد و رحم نيز پاک و طاهر باشد و ادب الهي تشکيل نطفه رعايت شده باشد فرزندي پاک، لطيف و نوراني متولد خواهد شد و چنانچه سلسله پدران و مادران همگي چنين باشند، نورانيت و پاکي فوق العاده مي گردد. چنانچه در زيارت امام حسين مي خوانيم:
گواهي مي دهم که تو نوري بودي در صلب هاي عالي و شامخ پدران و در رحم هاي پاک مادران، که ناپاکي هاي دوران جاهليت شما را آلوده نساخته و غباري از رذايل بر دامان شما ننشسته است.
اين عبارات بر آنچه ذکر شد دلالت دارد که عظمت پدران و پاکي رحم مادران و طهارت پدران و مادران از آلودگي ها و اخلاق ناپسند و اعمال زشت موجب طهارت و نورانيت فرزند مي گردد.
ضرورت انتخاب صحيح همسر در امر تربيت
براساس نقش مهم و تعيين کننده پدرو مادر در شکل گيري شخصيت فرزند، امام خميني رحمه الله ضرورت انتخاب صحيح همسر را در امر تربيت يادآور شده و فرموده اند:
از آن وقتي که ازدواج حاصل نشده بين پدر و مادر، اسلام براي ساختن انسان دستور دارد چه زني را انتخاب کند، وضع اخلاقي اش چه جور باشد وضع ديانتش چه جور باشد.
يک نفر زارع وقتي مي خواهد يک زراعتي بکند و يک دانه را در يک زمين کشت بکند اين زمين را بايد ملاحظه بکند اسلام همين معامله را با افراد انسان کرده است.
يعني معامله يک نفر زارع را که مي خواهد يک کشتي بکند و مي خواهد از آن استفاده بکند از قبل از اينکه کشت بشود دستوردارد پدر و مادر چه جور بايد باشند، يعني ازدواج چه جور بايد باشد.
اسلام به انسان آن نظر را داشته است که آن زوجي که انتخاب مي شود چه جور باشد تا از اين زوج يک انسان صحيح پيدا بشود، آن زني که انتخاب مي کني چه جوز زني باشدتا از اين دو نفر زوجين يک انسان پيدا شود.
ج) حلال بودن غذاي پدر و مادر
امام خميني رحمه الله حلال بودن غذاي پدر و مادر را از جمله عوامل تأثيرگذار در روحيه فرزند قبل از تولد مي دانند.
نقل است که علامه مجلسي دوم در سن هفت سالگي به همراه پدر بزرگوار و عالم خود به مسجد رفته بودند. شبي در صحن مسجد مشغول بازي بود در هنگام بازي مشک يک مرد سقا را با سوزني سوراخ کرد، جريان را به اطلاع پدر او رساندند. او پول مشک را به سقا داد و او را راضي کرد، ولي از اين پيشامد بسيار ناراحت بود و به دنبال علت اين واقعه مي گشت. وقتي به منزل آمد نزد همسر خود رفت و گفت: «من تمام دستورات اسلامي مربوط به فرزند را قبل از انعقادنطفه و پس از آن به لحاظ حلال و حرام بودن و نوع خوراک عمل نموده ام. بنابراين عمل اين فرزند مربوط به يک کوتاهي از طرف تو بايد باشد.»
همسر ايشان پس از تأمل مي گويد: «هنگامي که باردار بودم به منزل همسايه رفتم و در هنگام بازگشت در حياط منزل همسايه درخت اناري بود و من چون باردار بودم تمايل به ترشي وانار پيدا کردم لذا سوزني از لباسم را به انار زده و اندکي از آن را مکيدم، اما متوجه شدم که انار شيرين است لذا انار را رها کرده و به صاحب منزل نگفتم».
گفته اند که همان عمل اندک مادر و تصرف ناچيز مادر در ميوه درخت همسايه بدون اجازه او با يک سوزن، در فرزند او هنگام بارداري تأثير گذاشته و موجب سوراخ کردن مشک سقا پس از هفت سال گرديده است.
2. عوامل تأثيرگذار پس از تولد
حضرت امام خميني رحمه الله در اين باره مي فرمايند:
شير خوارگي و زن شيرده و همسرش و دينداري، نجابت، اخلاق و اعمال آن دو و نيز چگونگي شير دادن و شير خوردن دخالت بسيار مؤثري در کودک دارد.
بر همين اساس در روايات و توصيه هاي اسلامي بر اين مورد تأکيد فراواني گرديده است. در احوال مرحوم حاج شيخ فضل اللّه نوري گفته اند که ايشان فرزند ناخلف و نااهلي داشته اند که بسيار بي قيد و بي دين بوده است تا آنجا که وقتي مرحوم شيخ فضل اللّه نوري را دستگير کرده و زنداني کردند همين پسر تلاش فراواني در راستاي اعدام پدر خود داشته است.
يکي از بزرگان مي گويد من به ملاقات مرحوم شيخ فضل اللّه نوري در زندان رفتم و به مرحوم شيخ گفتم: اين فرزند شما برخلاف انتظار که بايد انساني درستکار و مؤدب باشد به دنبال اعدام شماست!
مرحوم شيخ فضل اللّه نوري فرمودند: آري خودم مي دانستم و همواره همين واهمه را داشتم؛ زيرا هنگام تولد او در نجف مادرش شير نداشت و ما مجبور شديم که دايه و زن شيرده براي او بگيريم و متأسفانه او را نمي شناختيم. پس از مدتي متوجه شديم که اين زن مسلمان نيست و دشمن اهل بيت است. از همان زمان نسبت به او بيم داشتيم. نقل است که همين پسر پاي چوبه دار مرحوم شيخ فضل اللّه نوري ـ پدر عالم و مجتهد خود ـ همراه ديگران شروع به پايکوبي و کف زدن کرد.
ب) محيط خانواده
امام خميني رحمه الله صفحه وجود کودک را صفحه اي صاف و آماده براي تربيت دانسته و فرموده اند: نفس کودک در ابتداي امر چون صفحه کاغذ بي نقش و نگاري است که هر نقشي را به سهولت و آساني قبول مي کند.
بر همين اساس به تربيت کودک از آغاز تأکيد فراوني داشته اند و در اين رابطه فرموده اند:
تربيت ها بايد از اول باشد. از همان کودکي انسان تحت تربيت قرار بگيرد و بعد هم در همه جايي که هست يک مربي هايي باشند که انسان را تربيت کنند.
امام خميني رحمه الله در محيط خانواده مهم ترين نقش تربيتي را متوجه مادران دانسته و همواره به آنان سفارش مي کردند که در تربيت فرزند بر اساس تعليم و دستورات اسلامي تلاش و جديت داشته باشند. ايشان در يکي از سخنراني هاي خود در جمع بانوان چنين فرمودند:
اول مدرسه اي که بچه دارد دامن مادر است، مادر خوب بچه خوب تربيت مي کند و خداي ناخواسته اگر مادر منحرف باشد، بچه از همان دامان مادر منحرف بيرون مي آيد.
بچه وقتي در دامان مادرش هست مي بيند مادر اخلاق خوش دارد، اعمال صحيح دارد، گفتار خوش دارد، اين بچه از همان جا اعمالش و گفتارش به تقليد از مادر که از همه تقليدها بالاتر است و به تزريق مادرکه از همه ترزيق ها مؤثرتر است تربيت مي شود.
بانوان محترم! مسئوليد همه، مسئوليم همه، شما مسئول تربيت اولاد هستيد، شما مسئوليد که در دامن هاي خودتان اولاد متقي بار بياوريد تربيت کنيد، به جامعه تحويل بدهيد، همه مسئول هستيم که اولاد تربيت کنيم، لکن در دامن شما بهتر تربيت مي شوند. دامن مادر بهترين مکتبي است براي اولاد.
خانه هاي شما بايد خانه تربيت اولادباشد، منزل علماست، منزل شما و منزل تربيت علمي، تربيت ديني و تهذيب الخلق. توجه به سرنوشت اينها برعهده پدران است و برعهده مادرها، مادرها بيشتر مسئول هستند و مادرها اشراف هستند، شرافت مادري از شرافت پدري بيشتر است. تأثير مادر هم در روحيه اطفال از تأثير پدر بيشتر است.
نمونه و الگويي که حضرت امام در تربيت فرزند براي بانوان ارائه مي دهند حضرت زهراي مرضيه عليهاالسلام هستند که در رابطه با ايشان مي فرمايند:
اين خانه کوچک فاطمه عليهاالسلام و اين افرادي که در آن خانه تربيت شدند که به حسب عدد، چهار ـ پنج نفر بودند و به حسب واقع، تمام قدرت حق تعالي را تجلي دادند، خدمت هايي کردند که ما و شما را و همه بشر را به اعجاب درآورده است.
اهميت بچه داري بانوان
حضرت امام خميني رحمه الله کم اهميت جلوه دادن بچه داري را در نظر بانوان ايران نيرنگي از طرف دشمن براي دور کردن جامعه از تربيت صحيح دانسته و فرموده اند:
در طول اين سلطنت اينها کوشش کردند که مادرها را از بچه ها جدا کنند. به مادرها تزريق کردند بچه داري چيزي نيست شما توي ادارات برويد. جدا کردند اين بچه هاي معصوم را که بايد تربيت بشوند از دامن هاي مادر و بروند در پرورشگاه و جاهاي ديگر و در دامن اشخاص اجنبي، اشخاص غيررحيم آنها را تربيت مي کردند، تربيت فاسد بچه اي که از مادرش جدا شد پيش هر که باشد عقده پيدا مي کند. عقده که پيدا کرد مبدأ بسياري مفاسد مي شود. بسياري از قتل هايي که واقع مي شود روي عقده هايي است که پيدا مي شود.
ج: مدرسه
حضرت امام خميني رحمه الله پس از محيط خانواده مدرسه را از عوامل تأثيرگذار در تربيت فرزندان دانسته و فرموده اند:
پس از اين مرحله، تربيت هاي خارجي از معلمان و مربيان - غير پدر و مادر - است و البته انتخاب معلم متدين، خوش عقيده، خوش اخلاق و مدرسه مناسب ديني، اخلاقي مهذب، در تربيت ابتدايي طفل دخالت تام دارد چه بسا باشد که نقشه سعادت و شقاوت طفل در اين مرحله ريخته شود و تزريقات معلمين، يا شفاي امراض و يا سم قاتل است.
شما معلمين و شما دانشجويان از همين راهي که انبيا تعيين کرده اند راه را طي کنيد؛ همين راه خداست.
اين کودکان از اولي که وارد مي شوند در محيط تعليم يک نفوس سالم، ساده و بي آلايش و قابل قبول هر تربيتي و هر چيزي که به آنها القا مي شود هستند و اينها از اول که وارد کودکستان مي شوند اماناتي هستند به دست آنهايي که در کودکستان آنها را تعليم مي دهند و همين امانات از آن جا منتقل مي شوند به جاهاي ديگر و به دست معلمين ديگر تا برسد به آنجايي که رشد کردند و بزرگ شدند و وارد شدند.
اگر چنانچه اين اطفال را از اول به يک نحو تربيت بکنند که در آن، انحراف نباشد، تربيت هاي مناسب با انسان باشد، مناسب با فطرت پاک انسان ها باشد، اينها، بعد که تحويل به جامعه داده مي شوند و مقدرات جامعه حتما به دست اينها سپرده مي شود، در نتيجه يک کشور را نوراني، کشور انساني و کشور را به فطرت اللّه تربيت مي کنند.
اهميت جايگاه معلمين در جامعه
به جهت جايگاه با عظمت و مهم معلم در تربيت جامعه جوان يک کشور، امام خميني رحمه الله در توصيه هاي مختلف معلمين را متوجه مسئوليت سنگين که بر عهده دارند، متوجه کرده و فرموده اند:
نقش معلم در جامعه نقش انبيا است. انبيا هم معلم بشر هستند، نقش بسيار حساس و مهمي است و مسئوليت بسيار زياد دارد.
معلم اگر خوب باشد، مملکت خوب مي شود، معلم اگر منحرف باشد مملکت خراب مي شود پس شماييد که مي توانيد يک مملکتي را به پيش برانيد. هم معنوياتش را و هم مادياتش را و شماييد که مي توانيد يک مملکتي را خداي نخواسته به عقب برانيد، معنويتش را هم مادياتش را.
اين گفتار را با سخني از آن بزرگ معلم انسان ها در عصر حاضر به پايان مي بريم:
به همه معلمين و بچه ها سلام مرا برسانيد و همين طور هم کلاسي ها به آنها بگوييد که خودتان را براي آينده خوب درست کنيد.