راهکارهای جذب جوانان به مسجد و نماز جماعت
 
مرکز تخصصی نماز  ۱۳۹۱/۱۲/۱۶

 
مقدمه
جایگاه والای مسجد و اهمیت حضور در آن و شرکت در جماعات بر اساس آموزه‌های دینی و منابع و مستندات قرآنی و روایی بر کسی پوشیده نیست.علیرغم اهمیت مسأله ، در ارتباط با حضور در مساجد و جماعات در گروه های سنّی مختلف از جمله جوانان و نوجوانان با دو گروه مواجه هستیم ، گروهی که اهل مسجد و جماعات هستند و در هر شرایطی حضور در جماعات و مساجد را بر خود وظیفه می‌دانند و گروهی که متاسفانه در مساجد و جماعات به علل مختلف حضور نمی‌یابند. بنابران گروه دوم،بیشتر هدف و موضوع مقاله است.حال با توجه به اینکه کلیه آموزه های دینی در ارتباط با حضور در مساجد و جماعات که بر گرفته از کتاب الهی و روایات و سیره معصومین (ع)است ؛ با فطرت انسان ها همسو بوده و مطابقت دارد. بنابر این شکّی نیست که می توان با به کار گیری روش ها و راه های متناسب ، بخش اعظمی از جوانان و نوجوانان مسلمان جامعه اسلامی را به این امر مهم جذب می کردو مقاله حاضر با این هدف به رشته تحریر در آمده است . انشاء الله که مورد توجه و قبول درگاه الهی قرار گرفته و در راستای اهداف فراخوان مقاله مفید و قابل استفاده باشد .  اهمیت 

حضور درمسجد و نماز های جماعت براساس احادیث وروایات « حضور درمساجد وعبادت درخانه خدا افزون برآن که خود توفیقی بزرگ وکمالی ارزشمند نیز است ، کمالات روحی دیگری را نیز درپی دارد.رحمت خاص خداوند، آمرزش الهی ،بهشت برین، همنشینی و همدمی بافرشتگان الهی ارآن جمله است»(نوبهار، ۳۷۵ص ۱۴).امام خمینی (ره) دراین ارتباط فرمایش حکیمانه ومتدبرانه ای دارندایشان می فرمایند: «به نماز ومساجداهمیت دهیدکه پرونده های دادگستری مال بی نمازهاست ونمازخوان های واقعی دردادگستری پرونده ندارند.شیطان ها ازمساجدونماز می ترسند، آنهامی خواهندازنماز جلوگیری کنند وبعداز خالی کردن سنگرها حمله کنند.»(به نقل از صحیفه نور،جلد۱۸). براساس آیه ۴۳ سوره بقره که می فرماید« نمازرابپا دارید وزکات دهیدوبارکوع کنندگان رکوع کنید». می بینیم که قرآن امربه جماعت می کند ودربسیاری ازمتون ومنابع دینی وروایی نیز وقتی ازاهمیت نماز صحبت می شودمنظور نماز جماعت است درواقع« اصل تشریع نماز های یومیه به جماعت بوده وفرادی رخصت است »(طالقانی به نقل از رهبری ، ۱۳۸۰، ص ۱۵۴).دراهمیت وارزش نماز همین بس که رسول خدا(ص) می فرمایند: «یک نماز جماعت ، بهتراز چهل سال نماز فرادی درخانه است»(مستدرک الوسائل به نقل از شیرازی ،۱۳۷۷ص ۷۷).ویا درروایتی دیگرامام رضا(ع) می فرمایند«ثواب هررکعت نماز جماعت نسبت به فرادی برابربا دوهزار رکعت است»(تحف العقول، به نقل از رهبری، ۱۳۸۰ص ۱۶۱).همچنین در مورد حضور در مساجد می بینیم که در عصر پیامبر اکرم (ص) مسجد از مرکزیت دینی، عبادی، علمی و فرهنگی برخوردار بوده و همین وضعیت را در زمان امام باقر (ع) و امام صادق(ع) باز می بینیم. در همین راستا است که پیامبر گرامی اسلام (ص) می فرمایند:« هر کس برای تعلیم یا تعلّم وارد مسجد شود همچون مجاهد در راه خداست» (به نقل از رهبری،۱۳۸۰،ص ۲۴۰).می بینیم که آیه ی ۱۱۴ سوره بقره بازدارندگان از احیاء مساجد را ستم کارترین مردم معرفی می کند.ضمن اینکه « مهمترین شاخصه ی احیاء مساجد، در حضور گسترده و فشرده ی آحاد مردم مسلمان در مسجد تجلّی می یابد » (همان منبع،ص ۷) .        پس با این حساب حضور در مسجد و نیز تلاش بزای اینکه دیگران نیز در مسجد حضور یابند مساوی با احیا و آباد کردن مساجد و خانه خداست .                                                                   

ویژگی های جوانان :دوره نوجوانی و جوانی یکی از حساس ترین دوره زندگانی انسان است و انسان در این دوره ویژگی های خاصی را دارا است از جمله عاطفی بودن ، زود رنجی و به دلیل ناپختگی  و کم تجربگی و احساسات شدید به طور طبیعی خطا پذیری بیشتر و از طرفی روحیه استقلال طلبی و ستیزه جویی زمینه چالش ها و تضاد ها را در میان این قشر و بزرگ تر ها به وجود می آورد.علیرغم این ویژگی ها اگر با جوانان با صداقت و احترام برخورد شود به سهولت می توان در این دوره از حیات در عمق دل و صفای قلب او نفوذ کرد.در همین راستا است که «پیامبر اسلام (ص) فرمودند: بر شما باد جوانان که قلب آنان رقیق تر و آماده پذیرش خیر است  ، وقتی خداوند مرا برای بشارت و انذار مردم مبعوث کرد سالخورده ها با من مخالفت کردند اما جوانان با من پیمان بستند» (به نقل از محجه البیضاء، جلد ۳) .«  این فرمایش رسول اکرم (ص) نشان دهنده تربیت پذیری و الگو پذیری جوانان و فطری بودن پیام آن پیامبر گرامی  است» (ابطحی، ۱۳۷۶،ص۱۰۰).همچنین است که «حضرت علی (ع) به فرزندش امام حسن (ع) می فرماید: فرزندم حسن جانم، قلب نوجوانان چون زمینی خالی از بذر است ( که آماده  و مستعد پذیرش هر بذری است) آنچه در آن بریزی می پذیرد. حسن جانم من به ادب و تربیت تو پیش از سخت شدن قلبت و مشغول گشتن عقلت به چیزی مبادرت ورزیدم و به تربیت تو پرداختم » ( به نقل از موسوی راد ، ۱۳۸۰، ص ۱۹۷).                           

«شهید بهشتی نیز با تبیین ویژگی های جوانان و نوجوانان از قبیل حق گرایی، حق دوستی، حق پرستی، خیر دوستی، عدل دوستی، این وی‍‍زگی ها را در اغلب جوانان بیشتر از سایر اقشار دانسته است و آن را زمینه  مساعد خدادادی برای بهره برداری شایسته می داند و بی توجهی به آن را تیره بختی می نامد»(به نقل از دلبری، ۱۳۸۷،ص ۱۶).ملاحظه می شود که فرمایشات حضرات معصومین (ع) و بزرگان و صاحب نظران ضمن اینکه برای ما بسیار راهگشا و نوید بخش است از طرفی وظیفه و مسؤلیت ما را دو چندان می کند  و ما را به این باور می رساند که حقیقتاً می توان در جذب جوانان به مسجد و جماعات بهتر از وضع موجود عمل کرد .                                              

راه های جذب جوانان به مسجد و جماعت:  

بی تردید برای جذب جوانان و حضور آنها در مسجد و جماعات هم موانع مختلف و هم راه کارهای مختلفی متصور است که این موانع و همچنین راه کار ها می توانند جنبه های فردی ، خانوادگی و محیطی داشته باشند در این بخش آن قسمت از مواردی که بیشتر جنبه علمی و کاربردی دارد مورد بحث قرار می گیرد:                                                                                                       

۱- علل عدم حضور در مسجد و جماعات و ضرورت تبیین فلسفه و اسرار نماز و جماعات

 

برای عدم حضور در جماعات و مسجد علل گوناگون است ، بعضی واقعاً عذر دارند و دلیلشان پذیرفتنی است ولی بسیاری از موارد بهانه هایی پوچ، بیشتر نیست از جمله: غفلت از پاداش های نماز جماعت ، بی رغبتی به جهت بد رفتاری برخی نماز گزارن در مسجد، همفکر نبودن با امام جماعت از نظر دیدگاه سیاسی ، عیب های احتمالی بستگان و نزدیکان امام جماعت ، طول کشیدن نماز جماعت ، رفتار متولیان و دست اندرکاران مسجد و…(قرائتی،۱۳۷۷،ص ۲۲۲-۲۲۱). علاوه بر موارد مذکور که بیشتر در مورد نمازخوان ها است  در مورد آن هایی که نماز نمی خوانند و به تبع آن در مسجد و جماعات نیز حاضر نمی شوند می توان به نتیجه تحقیقی اشاره کرد که بر اساس آن « بیش از ۵۰% کسانی که مورد پرسش قرار گرفته اند که چرا نماز نمی خوانید؟ پاسخ داده اند که خدا به نماز ما نیازی ندارد» ( به نقل از محمدی عراقی، ۱۳۷۶، ص ۶۸). اگر این تحقیق صحیح باشد به ما یک چراغ راهنما  می دهد و آن اینکه روی فلسفه نماز یا اسرار نماز بیشتر کار کنیم.(همان منبع).    

در همین راستا مقام معظم رهبری می فرمایند: « برای تبیین ژرفای نماز و معرفی راز ها و زیبایی های آن ، دست به تلاش پی گیر و همه جانبه زده شود» (پیام به اجلاس ششم، ۱۳۷۶، ص۶). در حدیثی پیامبر اکرم (ص) می فرمایند: اگر مردم ارزش اذان گفتن و شرکت در نماز جماعت را می دانستند ، برای این کار قرعه کشی می کردند(بحار الانوار ،ج ۸۸ به نقل از جعفری، ۱۳۸۸، ص ۷۳). متاسفانه بسیاری از جوانان ما با این ارزش ها که پیامبر گرامی اسلام می فرمایند آشنا نیستند. بنابراین یکی از وظایف و مسؤلیت های عمده در این راستا آشنا سازی جوانانی است که مسجدی نیستند با ارزش ها و اسرار و فلسفه نماز ، نماز جماعت و حضور در مسجد .مطمئناً راهش سخنرانی در مسجد نیست  بلکه باید پیام‌ها در این زمینه در جا‌ها موقعیت‌هایی جلوه گر شود که جوانانی که اهل نماز جماعت و مسجد نیستند حضور دارند.                                                                           

 

۲- عامل بهداشت ونظافت مساجد

 

 امیر المومنین (ع) به استاندار خود می فرماید :« افضل اوقات را برای نماز قرار بده »، حال اگر افضل اوقات برای نماز است ، افضل جاها هم باید برای نماز باشد ( به نقل از قرائتی ، ۱۳۷۰،ص ۴۸). یکی از مشکلاتی که برای جذب مردم به مراکز اقامه نماز داریم ، کمی نظافت است ؛ نظافت امروز و در دنیای امروزی یکی از عوامل جذب جوان ها است ، این جزء نماز هم نیست ، ولی چیزی و رای احکام نماز است ، ما نباید فقط در حد طهارت و مسأله فقهی به این بپردازیم یعنی خیلی ظاهر بینی است که طهارت را با همان فرمول های فقهی بپذیریم و هر چه آلودگی و میکروب و چیز های دیگری است که مردم را متنفر می کند ، همه را ندیده بگیریم . من فکر می کنم یکی از چیز هایی که قشر تحصیل کرده ، قشربه اصطلاح متجدد و قشر جوان را از این جاها دور کرده ، این است که فضا ، متناسب با این شرایط نیست ( هاشمی رفسنجانی، ۱۳۷۶، ص۱۹). از آنجاییکه طبع جوانان پاک، زیبا دوست و پر نشاط می باشد ، لذا به مکان های پاکیزه ، زیبا، جذاب و دلپذیر بیشتر گرایش پیدا می کند . بنابراین برای جذب آنان به مساجد باید این مکان ها را آراسته و پاکیزه ساخت ، فرش های مسجد تمیز و پاکیزه بوده، روشنایی در حد مطلوب و مسجد همواره معطر و خوشبو باشد  و نماز گزاران با لباس پاکیزه و بوی خوش وارد مسجد شوند(انصاری راد، ۱۳۸۸).

 

۳- جاذبه برای حضور زنان در مساجد

 

زنان بخش عظیمی از جامعه را تشکیل می دهند . حضور آنان در مسجد ، فرصت مناسبی برای بهره گیری معنوی از این جایگاه مقدس و آشنایی با معارف اسلامی است ، بلکه برای برخی از آنان این تنها فرصت است(نوبهار ، ۱۳۷۵، ص ۴۴). با این وجود یکی از مسائلی که در مساجد هست ، عدم جاذبه بخصوص در شبستان خانم ها است ، متأسفانه محل اجتماع خانم ها هم از نظر کمّی و هم از نظر کیفی ، جاذبه لازم را ندارند و گاهی هم دافعه دارند . از نظر نور، تهویه، فرش ، مسیر رفت وآمد و…. معمولاً قسمت خانم ها به مراتب بد تر از آقایان است با توجه به اینکه خانم ها اغلب همراه فرزندانشان وارد مسجد می شوند و اگر بر خورد این فرزندان با مسجد مطلوب و خوشایند باشد اثر مثبت بر روی آن ها خواهد داشت و اگر مطلوب و خوشایند نبود اثر بد .(زعفرانی، ۱۳۷۶، ص ۱۹۷). همچنین دختران و بانوان جوان به مراتب بیشتر تحت تأثیر میزان مطلوب یا نامطلوب بودن قسمت مربوط به خانم ها در مساجد هستند. مطمئناً حضور دختران و بانوان در مساجد در جذب برادران آن ها و همسران آن ها در آینده به مساجد نقش به سزایی خواهد داشت    

 

علیرغم نقش زنان در مسائل تربیتی و تأثیری که برای حضور برادران و همسران جوان خود در مساجد می توانند داشته باشند متأسفانه می بینیم در مساجد هنوز محل استقرار خانم ها حتی به اندازه ی محل آقایان از جذابیت ، راحتی و مطلوبیت برخوردار نیست.                                            

         

۴- نقش امام جماعت

 

در میان تمام کسانی که به گونه ای در اداره امور مسجد دخالت دارند ، امام جماعت دارای نقشی ممتاز و ویژه است . طوری‌که صلاحیت‌ها، شایستگی‌ها، عملکرد، شخصیت و چگونگی برخورد اوباجوانان به طور مستقیم برمسجد و جذب افراد از جمله جوانان اثر می گذارد.(نوبهار ، ۱۳۷۵، ص ۸۳).                                                                                                                                

در ارتباط با عملکرد و نقش امام جماعت به موارد زیر می توان اشاره کرد :                                     

الف) روابط و احترام میان امام جماعت و جوانان ، نباید در چارچوبی خشک و رسمی باقی بماند و باید به روابط عاطفی بیا نجامد ، یعنی امام جماعت به عنوان یکی از دوستان جوانان به شمار رود.در این راستا لازم است همواره جوانان را همراهی کند ، مشکلات آنان را یاری کند ، موفقیت هایشان را به آنان تبریک بگوید ، از ناراحتی و غم هایشان ابراز تأسف کند . همچنین علاوه بر ارتباط حضوری برقراری ارتباط کتبی نیز میان جوانان و امام جماعت مفید است.

ب) امام جماعت باید وقت کافی برای جوانان بگذارد. «تجربه نشان داده است که امام جماعت هایی که وقت می گذارند ، می توانند در ترویج فرهنگ نماز موفق باشند و کسانی که صرفاً می خواهند یک نماز را اقامه کنند و بلافاصله از خوابگاه دانشجویی خارج شوند این امکان پذیر نیست» ( قمی ، ۱۳۸۰، ص ۶۷). «پیامبر اسلام(ص) بسیاری از اوقات پس از نماز صبح تا طلوع آفتاب در مسجد می‌ماندند. بخشی از این وقت صرف پاسخگویی به پرسش های دینی و حتی تعبیر کتاب هایی که مسلمانان  دیده بودند ، می شد» ( نوبهار ، ۱۳۷۵،ص ۳۱).                                        

ج) «مردم باید پذیرای امام جماعت باشند ، امام جماعت تحمیلی جایز نیست» (محسن قرائتی ،۱۳۷۰، ص۷۲ ). اگر امام جماعت را دوست نداشته باشید تأثیر ندارد ، غیر از امامت که یک منصبی است ولایی ، در پیش نمازی رضاالقوم هم وجود دارد . سر آمد مسأله محبت است مردم باید امام جماعت را بپذیرند و دوستش داشته باشند (تقی قرائتی ، ۱۳۸۰،  صص ۹۹-۹۸).

د) «امام جماعت باید مراعات حال مردم را در نماز جماعت بکند، کسانی که در نمازجماعت شرکت می‌کنند از گروه‌ها و اصناف مختلف تشکیل‌می‌شوند و هر کدام دارای حوصله و ظرفیت مخصوصی هستند که رعایت و اهتمام به آن برای امام جماعت لازم است» (ابوالقاسمی،  ۱۳۷۸،ص ۶۸).این امر از طرف پیامبر اکرم(ص)، حضرت علی(ع)، امام صادق(ع) مورد توصیه و تأکید قرار گرفته است (جعفری، ۱۳۸۸، صص ۹۴-۹۳؛ نوبهار ، ۱۳۷۵،صص ۹۱-۸۴؛ قرائتی، ۱۳۷۰، ص ۷۳-۷۲).        

ه) امام جماعت باید فردی برخوردار از تقوا ، فضیلت های اخلاقی و مراتب علمی باشد. پیامبر اکرم (ص) می فرماید: « امام جماعت هر گروه ، سفیر آن ها به سوی خداست، پس فاضل ترین افراد تان را مقدم دارید » (وسایل الشیعه به نقل از جعفری، ۱۳۸۸، ص ۹۲).                                  

همچنین «امام جماعت باید بیش از دیگران مراعات رفتار خود را بکند ( قرائتی ، ۱۳۷۰، ص ۷۴). و به زیور عدالت آراسته باشد.

و) علاوه بر موارد مذکور امام جماعت شایسته است ، خوش تیپ، خوش سواد ، خوش بیان ، ( قرائتی، ۱۳۷۰ ،ص ۵) مواظب نظافت دهان و دندان و احیاناً  بوی بد دهان خود بوده ، در کلیه ی امورات مربوط به مسجد نظم و انظباط را مراعات کند و توانایی دوست شدن با جوانان و کنار آمدن با آن ها را داشته باشد (انصاری راد ، ۱۳۸۸)  برای عموم مردم به ویژه جوانان دعا کند و دارای صفات بردباری ، بخشش، آسان گیری ، مواسات بوده (ابوالقاسمی ، ۱۳۷۸، ص ۸۲-۷۲). و از همه مهم آنچه را که می گوید خود و اهل خانواده اش عمل نمایند.                                                   

                                                       

۵-  روش و شیوه های تبلیغ و دعوت

 

مبلغ و دعوت کننده باید مومن به آن چیزی باشد که دیگران را بدان دعوت می‌کند. دل او به آن چه می گوید باید آرام باشد . دل می تواند دل را هدایت کند. دعوت و تبلیغ ما هنگامی مؤثر است که نشأت گرفته از درون باشد و این، نیاز به ایمانی دارد که در جان آدمی ریشه دوانده ست بنابراین این یک هشدار است برای دست اندرکاران این امر  که  اگر  باوری راستین عامل حرکتشان نباشد نخواهند توانست در دیگران نفوذ کنند (قائمی ، ۱۳۷۵، ص ۲۷). امام صادق (ع) نیز ضرورت مطابقت قول و فعل عالمان  و واعظان را اینگونه بیان فرموده است « اگر عالم و دانشمند به علم خود عمل نکند ، موعظه و اندرز او از دل ها می لغزد ، آن چنان که باران از روی سنگ صاف و نشیب های لغزنده ی کوه صفا لغزان است» (کافی، جلد ۱، به نقل از دلبری ، ۱۳۸۷، ص ۸). بنابراین مهمترین گام در تأثیر گذاری دعوت کننده و مبلغ مطابقت گفتار با کردار وی است . حال باید دقت شود که مؤثر ترین روش تبلیغی و تربیتی کدام است ؟ « در تربیت چند چیز شرط است ، یکی مشافهه و چشم به چشم بودن و نکته ی بعدی محبت و تقدس » (تقی قرائتی ، ۱۳۸۰، ص ۹۸). توجه به این امر لازم است که « هدف ما آن هایی هستند که نماز نمی خوانند و یا به مسجد نمی روند و می خواهیم به نماز و مسجد دعوتشان کنیم ، برای آن ها باید برنامه داشته باشیم و یکی از برنامه های مهم ارتباط مستقیم است و افرادی که مؤمن به نماز و علاقه مند به توسعه فرهنگ نماز و مسجد هستند می توانند بهترین سرباز این جبهه  و میدان باشند» ( افشار ، ۱۳۷۶، ص ۱۵۵). بنابراین در این زمینه می پذیریم که « تربیت باید نفس به نفس باشد ، جوان به جوان ، جوان های نماز خوان و مسجدی می توانند جوان های دیگر را جذب مسجد بکنند و همسالان خودشان را به پای نماز بیاورند » ( فقیهی، ۱۳۷۶، ص ۱۶۵). البته لازم است امام جماعت مساجد ، متولیان امور مساجد، تبلیغات اسلامی و…  آموزش ها و توصیه های لازم و ضروری را به جوانان نماز خوان و مسجد ارایه دهند در همین راستا قرائتی (۱۳۸۶،ص۵ ) نیز مسأله گفت و گوی چهره به چهره را مهم می داند و توصیه می کند که مدیران مدارس امر به معروف را تن به تن انجام دهند . روزی یکی دو تا از بچه ها را دعوت کنند و خصوصی با آنها حرف بزنند . گفتگوی هر مدیری با یک یا دو دانش آموز در مدرسه ، تأثیرش خیلی بیشتر از صحبت های عمومی است .

 

۶- وظیفه و نقش نماز گزاران و اهالی مسجد

 

اهل نماز و مسجد  که بدون هیچ تبلیغی و بدون هیچ انتظاری حضور درمسجد و نماز جماعت را وظیفه ی الهی و شرعی خود می دانند و در هر شرایطی این سنگر مقدس را خالی نمی گذارند ، اغلب انسان های مؤمن و ارزشمند هستند، در عین حال برای این افراد وظایف و مسؤلیت هایی متوجه است که در نوبت خود توجه و رعایت آن ها تأثیر بسزایی در جذب جوانان دیگر به مسجد و جماعات خواهدداشت از جمله:                                                                                            

الف) طبق فرمایش حاج آقا قرائتی ( ۱۳۷۰، ص ۵۳)« نسبت به نماز یک غیرتی داشته باشیم ، یعنی وقتی دیدیم مسجد خلوت است فشار خون ما بالا بیاید » . در این موقع است که دغدغه فکری خواهیم داشت و به عنوان یک امر مهم به فکر راهکار و اقدام عملی خواهیم بود.

ب) در محیط های جمعی از زخم زبان زدن ، به شوخی گرفتن و تمسخر به شدت اجتناب شود ( مرحوم ابوترابی، ۱۳۷۰،ص ۳۷). این مسائل بویژه به جهت حساسیت نوجوان و جوان بسیار مهم و تأثیر گذار خواهد بود . 

ج) طبق توضیح المسائل همه ی مراجع مستحب است کسی که به مسجد می رودو لباس پاکیزه و قیمتی بپوشد و خود را خوش بو نماید ( به نقل از ابرقوی، ۱۳۸۵،ص ۱۳۸). در ارتباط باپاکیزگی ، نظافت و خوشبویی نماز گزار هنگام حضورش در مسجد آیات و روایات و سیره زیادی داریم که به چند مورد اشاره می شود:

- در آیه ی ۳۱ سوره اعراف قرآن می فرماید : هنگام حضور در مساجد زینت هایتان را به خود بگیرید .                                                                                                             - حضرت امام حسن مجتبی(ع) رادیدند ، وقتی که برای نمازبرمی خیزد، بهترین لباس هایش را می پوشد،علتش راسوال کردند، فرمود: همانا خداوندمتعال زیبایی را دوست دارد،پس خودرا به پروردگارم می آرایم (نقل از رهبری، ۱۳۸۰،ص ۱۰۸).                                                                       

- پیامبراکرم (ص ) فرمودند: خداوند خوشبوست وبوی خوش رادوست دارد(نهج الفصاحه به نقل از همان منبع:۱۳۲).                                                                                                                    

- از حضرت امام رضا(ع) نقل شده است که جای حضرت امام صادق(ع) در مسجد ازبوی عطر و اثر سجده حضرت شناخته می¬شد(همان منبع). حضرت امام صادق(ع) می‌فرمایند: دو رکعت نماز با عطر بهتراست از هفتاد رکعت از کسی که عطر نزده باشد.(مکارم الاخلاق به نقل از رهبری،ص۱۳۴).                                                      

- روایت داریم نماز بامسواک برابر هفتاد رکعت نمازی است که فرد مسواک نزند.     

 

 همه موارد مذکور نشانگر اهمیت نظافت وبهداشت فردی نمازگزار است. طوری که هنگام صحبت کردن دهان نمازگزار نباید بوی بد بدهد،لباس نمازگزار نباید چرکی وبدبو باشد.پای نمازگزار بوی بد ندهد یعنی دریک کلام علاوه بر زیبایی درون ،زیبایی بیرونی نیز مراعات شود. مطمئناً همه این موارد درنگرش افراد بویژه جوانان ونوجوانان به مسجد ومسجدی ها وجذب آنها به مسجد وجماعات موثر خواهد بود.                                                                                                                       

د- بزرگان ، هیئت امنا ودست اندرکاران مساجد که خود اهل نماز ومسجد هستند ودوست دارند افراد بیشتری درمساجد حضور یابند باتوجه به ویژگی ها وواقعیات دوران نوجوانی وجوانی از واکنش های تندوافراطی بپرهیزند. چه بسا یک برخورد ناسنجیده وناصواب برای همیشه جوانی رااز مساجدوعرصه تربیت دینی دورگرداند. باجوانان ونوجوانان وکودکان درمسجد وعرصه‌دینی با سعه‌صدر بیشتری رفتار شود.                                                                                                        

و- مطابقت  گفتار وعمل نمازگزاران ومتولیان امورمساجد: یکی از پیامدهای تضاد در گفتار ورفتار مبلغان و متولیان امور مساجد ، ایجاد تنفر دربین جوانان است .بسیار اتفاق افتاده وقتی از جوانی پرسیده میشود چرا به مسجد نمی روی ؟می گوید فلان مسجدی نماز جماعتش ترک نمی شود ولی در عمل فلان کار را انجام می دهد .هر چند این امر توجیهی برای عدم حضور فرد در مسجد ونماز جماعت نمی شود اما چه بخواهیم یا نخواهیم این اتفاق می افتد و اثر خودش را می گذارد .               

 ر- بین مسجد محل و مدرسه ارتباط ایجاد شود ، در این راستا متولیان امور مسجد و مدیران مدارس تعامل داشته باشند اگر می خواهند شاگرد را تشویق کنند بین دو نماز تشویق کنند .طوری که بچه ها از مسجد خاطرات خوش داشته باشند و مسجد را منحصر به سوگواری و عزاداری فرض نکنند (قرائتی ،۱۳۸۶،ص۶) همچنین واگذاری بخشی از کار ستادهای نماز جمعه به دانش آموزان دبیرستانی و بگویند که مثلا فلان دبیرستان، این هفته مهمان شما هستیم(قرائتی،۱۳۷۰،ص۵۵).      

آنچه در بالا در مورد نقش و مسئولیت نمازگزاران و مسجدی‌ها بیان گردید در راستای این فرمایش مقام معظم رهبری است که می فرمایند : «اقامه نماز چیزی فراتر از گزاردن نماز است » یعنی فقط  همین نیست که کسی خود به عمل نماز قیام کند ، بلکه این نیز هست که در جهت و سمت نماز ، به راه افتد و دیگران را نیز به راه اندازد (به نقل از رجالی تهرانی ،۱۳۷۵، ص۴). همچنین در مورد توصیه لقمان به فرزند خود که قران اشاره دارد می فرماید : ” ای فرزندم نماز را بر پا دار ” در این جمله منظور از بر پا داشتن یکی امر شخصی است و مقصود دیگر احیای نماز در جامعه است ( همان منبع ،ص۲۲).  بنابراین به عنوان یک فرد مسجدی و اهل نماز مسئولیت و وظایفی در جذب دیگران به ویژه جوانان به مسجد ونماز جماعت به عهده ماست که باید نسبت به آن اهتمام داشته باشیم.

 

۷- تعیین واحیای دیگرکارکرد های مسجد

 

مطمئناً این امر در جذب جوانان ونوجوانان موثر خواهدبود. بررسی هانشان می دهد که مساجدی که برای نوجوانان وجوانان محلی برای فعالیت های ورزشی ، فرهنگی، آموزشی و… هستنددرجذب جوانان بسیار موفق بوده اند. در این راستا می توان انواع کلاسهای تقویتی و آموزشی را با همکاری دبیرانی که خود اهل مسجد ونماز بوده و علاقمند به احیای نماز و مسجد هستند استفاده کرد و با مبالغی کم و یا حتی بعضا رایگان اقدام به تشکیل کلاس کرد همچنین برای این کار از دانشجویانی که خود  مسجدی هستند و یا سایر تخصصهای اهالی مسجد می توان استفاده کرد .                                                                                            

 

۸- ارئه الگو برای جذب جوانان و نوجوانان به نماز و مسجد

 

ارائه الگو  یکی از موثرترین راهکارها میتواند باشد. بویژه نوجوانان و جوانانی که اهل مسجد نیستند چه ما بخواهیم یا نخواهیم برایشان قهرمانان ورزشی بویژه فوتبال  ، هنرپیشه ها و … بیشتر مهم بوده و جنبه الگویی دارند بنابراین وظیفه صدا وسیما و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سازمان تربیت بدنی است که ضمن ایجاد فضاهای مناسب این الگوهای ورزشی ویا هنری را در هنگام نماز خواندن و شرکت در جماعات و حضور در مسجد، حضوری و یا از طریق تلویزیون ببینند البته در وضعیت و موقعیت عینی نه فیلم ها و نمایش ها . متاسفانه جوانان و نوجوانان جامعه ما این الگوها را اغلب نماز خوان واهل مسجد نمی شناسند و مسئولین کشور اسلامی با دست خود چنین الگوهایی را در اختیار جوانان قرار می دهند که در این مورد ضروری است که فکر جدی و اساسی صورت بگیرد . همچنین نشان دادن زندگی و سخنان و اظهارات  افراد  علمی ، ورزشی وهنری موفق که اهل نماز ومسجد بوده و هستند جز مواردی است که در نگرش و گرایش جوانان به حضور در مسجد و جماعات موثر خواهد بود .                                              

 

۹- عدم انحصاری کردن امورات و فعالیت‌های مسجد

 

در آیه ۱۸ سوره جن می خوانیم که می فرماید : مساجد مخصوص خداوند عالمیان است  بر این اساس مسجد مال شخص یا اشخاص و یا گروه خاصی نیست و نباید باشد متاسفانه در تعداد بیشتری از مساجد نهادهای جانبی و ضمیمه مسجد که محل جذب نوجوانان و جوانان هر محله می تواند باشد از جمله کانون ها ، پایگاه مقاومت مسجد و یا فعالیت درخود مسجدبه صورت انحصاری بوده وعده کمی که خیلی هم علاقه مندند مایلند که دراختیار خودشان باشد درحالی که بسیاری از نوجوانان وجوانان که مایل به حضور در این مکان ها هستند و از آن طریق هم مطمئنا جذب مسجد و جماعات خواهند شد به علت عدم اطلاع رسانی درست و یا نامشخص بودن زمان فعالیت و زمان باز بودن مکان و عدم آشنایی با افراد و مسئولین پایگاه و کانون و عدم اطلاع از شرایط و نحوه عضویت نمی توانند مراجعه کرده و عضو شوند . لذا لازم است یک اطلاعیه دائمی در این مکان ها موجود باشد با این مضمون که مثلا پایگاه فلان عضو جدید می پذیرد و مدارک وشرایط عضویت و زمان مراجعه فلان است مطمئنا این اقدام تعداد زیادی از نوجوانان و جوانان محله را که مایل به عضویت و فعالیت هستند ولی نمی دانند چگونه باید اقدام کنند ، جذب خواهد نمود .                                                                                      

 

۱۰- بیان ترجمه زبان دعا ها و اذکار

 

دعاها و اذکار که در مساجد ، مراسمات و صدا وسیما قرائت می شود و دارای معارف ونکات بسیار متعالی و تاثیر گذار هستند برای اغلب شنوندگان بویژه جوانان و نوجوان این سوال مطرح است که چرا یک سری عبارات را به زبان عربی می خوانیم ، در حالی که نمیدانیم که مخاطب ما کیست یا اگر اجمالا می دانیم  مخاطب ما خداوند است، نمی دانیم به او چه می گوئیم یا چه چیزی از او درخواست می کنیم لذا برای رفع شبهه و ابهام به همراه دعاها ، ترجمه آنها نیز به زبان روان و خالی از هر گونه پیچیدگی ارئه گردد تا ارتباط بین خواننده دعا و مخاطب او ، یعنی خداوند محکم تر گردد . تجربه نشان داده در مراسمات شب احیاء وقتی ترجمه روان این دعاها گفته می شود چقدر در جوانانی که بخش اعظم مسجد را تشکیل می دهند  تاثیر می گذارد .                                                     

 

نتیجه‌گیری

 

اهمیت و ارزش حضور در مسجد و نمازهای جماعت براساس آیات الهی وروایات وسیره معصومین(ع) برکسی پوشیده نیست.از طرفی جذب جوانان به این امر مهم درکشور اسلامی مساله جدی واز دغدغه های متولیان امر می باشد. ویژگی های دوره جوانی ایجاب می کند که راهکارهای متناسبی جهت جذب آنها به مسجد وجماعات استفاده گردد. دراین راستا موارد زیر قابل طرح است:

۱- بهانه‌های مختلفی برای عدم حضور درمساجد مطرح می شود که پیشنهاد گردید باید جوانان را با فلسفه و اسرار و ارزش  جماعات و حضور در مساجد آشنا کرد که طبق فرمایش پیامبر اسلام(ص) اگر افراد ارزش حضور در جماعات را بدانند برای شرکت در آن قرعه کشی می‌کنند.

۲- بهداشت و نظافت مساجد به عنوان عامل دیگری برای جذب جوانان مطرح است . روشن است که جوانان به ویژه تحصیلکرده ها چقدر به امر بهداشت و تمیزی اهمیت می‌دهند. 

۳- ایجاد جاذبه برای حضور زنان در مساجد به عنوان نیمی از افراد جامعه و عوامل موثر در تربیت افراد جامعه، متا‌سفانه محل استقرار بانوان در مساجد در مقایسه با آقایان از وضعیت نامناسبی بر خوردار است .

۴- نقش امام جماعت به عنوان یکی از ارکان و عوامل تاثیر گذار در امورات مسجد و همچنین جذب و نگهداری جوانان است که در این زمینه ایجاد ارتباط عاطفی، گذاشتن وقت کافی برای امور جوانان، مورد پذیرش مردم و جوانان بودن، داشتن تقوا و فضایل اخلاقی و عدالت ، رعایت نظافت وتمیزی ، نظم و انضباط داشتن ، بردباری ، آسان گیری و عمل به گفته ها، مواردی هستند که رعایت آن از طرف امام جماعت در جذب جوانان موثر است .

۵-  در روش و شیوه های تبلیغ ، داشتن ایمان قلبی و عامل بودن و نیز روش ارتباط مستقیم نفس با نفس و جذب همسالان توسط  جوان مسجدی موثر است .

۶-  از وظیفه ونقش نماز گزاران و اهالی مسجد می توان به داشتن غیرت نسبت به نماز ، رعایت حرمت اشخاص ، بهداشت و نظافت لباس ، بدن و دهان ، پرهیز از تندی و افراط در برخورد با نوجوانان و جوانان ، مطابقت گفتار و عمل متولیان امور مساجد ، ایجاد ارتباط بین مدرسه ومسجد و بطور کل احیای مسجد و جماعات اشاره کرد.

۷- احیای کارکردهای مختلف  مسجد از جمله آموزش ، فعالیتهای ورزشی ، فرهنگی، هنری و….

۸- ارئه الگو برای جوانانی که در جماعات و مسجد حضور نمی یابند از طریق صدا و سیما و رسانه های جمعی از قهرمانان ورزشی و هنرمندان و اهل علم در حال نماز خواندن و حضور در مساجد. 

۹- عدم انحصاری کردن امورات و فعالیتهای مسجد و پایگاه مقاومت و کانون‌های مساجد و رفع موانع حضور و عضویت جوانان و نوجوانان علاقمند محله ها در این نهادها.  

۱۰- ارایه وبیان ترجمه دعاها و اذکار به زبان روان جهت آشنایی جوانان و نوجوانان با معارف و پیامهای دلنشین و تاثیر گذار این دعاها .

 

منابع

 

۱- محسن قرائتی (۱۳۷۰)، یکصد و چهارده نکته درباره نماز، ناشر؛ چاپ و نشر و طرح اقامه نماز.

۲- نماز نشانه حکومت صالحان(مجموعه مقالات)،۱۳۷۰، مشهد، ستاد اقامه نماز.

۳- محسن قرائتی (۱۳۷۲)، پرتوی از اسرار نماز، چاپ ۷، ناشر، طرح اقامه نماز.

۴- نماز گنجینه ذکر و راز(۱۳۷۲)، تهران، موسسه فرهنگی قدر ولایت.

۵- رجالی، تهرانی(۱۳۵۷)، نماز در نهج‌البلاغه، قم انتشارات دارالصادقین.

۶- قائمی، علی(۱۳۷۵)، اقامه نماز در دوران کودکی و نوجوانی، انتشارات ستاد اقامه نماز.

۷- نوبهار، رحیم(۱۳۷۵)، مسجد نمونه، چاپ دوم، تهران، ستاد اقامه نماز

۸- نماز راهی به سوی کامیابی (مجموعه سخنرانی و میزگرد) (۱۳۷۶)، ستاد اقامه نماز.

۹- رفسنجانی، هاشمی (۱۳۷۶)، جایگاه نماز در حکومت، مجموعه سخنرانی و مقالات نماز راهی به سوی کامیابی، ناشر: ستاد اقامه نماز.

۱۰- علیقلی، محمدمهدی (۱۳۷۶)، محراب عشق، قم، ستاد اقامه نماز.

۱۱- شیرازی، علی(۱۳۷۷)، راز و نیاز عارفانه، قم، نشر خرم.

۱۲- ابوالقاسمی، محمدجواد (۱۳۷۸)، امام و ماموم در جلوگاه حضور، تهران، نشر یاس‌کبود.

۱۳- رهبری، حسین (۱۳۸۰)، مسجد نهاد عبادت و ستاد ولایت، تهران سازمان چاپ و انشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی

۱۴- مجموعه سخنرانی نماز، حکومت، تربیت، جلد دوم (۱۳۸۰)، ستاد اقامه نماز.

۱۵- موسوی‌راد لاهیجی(۱۳۸۰)، نماز از دیدگاه قرآن و حدیث، قم، دفتر انتشارات اسلامی.

۱۶-  ولی ابر قویی ، روح اله (۱۳۸۵) - قم ، انتشارات رواق دانش .

۱۷- قرائتی ، محسن (۱۳۸۶) - اولین سرمایه داران دنیا - مجله رشد مدیریت مدرسه ، شماره ۷، دوره پنجم -صص۷-۴

۱۸- دلبری، سید محمد (۱۳۸۷) - آسیب¬های تعلیم و تربیت دینی از نگاه شهید بهشتی -  مجله رشد آموزش معارف اسلامی ، دوره ۲۰ ، شماره ۴ صص ۱۳-۴.

۱۹- جعفری، حسین علی (۱۳۸۸) - ۵۰۰ حدیث پیرامون نماز و مسجد ، چاپ سوم - موسسه فرهنگی انتشاراتی ستاد اقامه نماز. www.pasokhgoo.ir

۲۰- روش جذب جوانان به مساجد چیست؟(۱۳۸۸)- www.۲irib.ir

۲۱- جوانان ومسجد(۱۳۸۸)- www.ido.ir.

۲۲- انصـاری‌راد، علی‌اکـبـر(۱۳۸۸)- راهـکـارهـای ‌جـذب ‌جـوانان‌ بـه‌ مساجـد-www.andishegom.com.

۲۳-  شیوه‌ها و عوامل جذب جوانان به مساجد(۱۳۸۸)- www.taghribnews.ir.

۲۴- جوان‌وجاذبه های مسجد، نقل از روزنامه ایران(۱۳۸۸)- www.sobheomid.ir.

۲۵- جوانان ومسجد(۱۳۸۸)-