عنوان:  انواع واشکال شایعه و تبعات آن

نویسندگان: 1- قنبر گلپرست[1]،  حبیبه شاهنده[2]،

 [1] - کارشناس ارشد علوم تربیتی-
[2] - استاد و مدیر حوزه علمیه الزهراء(س) خلخال

چکیده

شایعه نوعی عقیده یا باور است که از دو ویژگی عمده برخوردار است. شیع” واژه ای است عربی به معنی رواج یافتن و منتشر شدن که واژگان شیوع و شایعه از آن مشتق شده اند طبق تعریف لغت نامه دهخدا “شایعه در تداول امروز، خبرهای بی اساسی است.  امروزه شایعه، دراشکال و صورتهای مختلفی ظاهر می شود و شایعه پراکنان از طریق آن نیازهای خود را رفع و به مقاصد خود می رسند. هدف از نگارش این مقاله هم تعریف و ماهیت شایعه و معرفی انواع و اشکال شایعه می باشد که با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی و از طرق جمع آوری اطلاعات از اینترنت، کتابخانه، مقاله،نشریه و نمایه به اهداف خود رسیده است. دراین مقاله تعریف، انواع و اشکال شایعه از جنبه های مختلفی از جمله موضوع، زمان، موقعیت، مورد بررسی، شناسایی و تبین قرار گرفته و در آخر به این نتیجه رسیده است که برای مقابله با شایعه باید ماهیت و تعریف آن راشناخت و با توجه به ماهیت آن انواع و اشکال شایعه را شناسای و برای مقابله با آن برنامه ریزی و راهکارهای لازم و مقتضی را اعمال نمود و به این طریق راه نفوذ و هر گونه شایعه پراکنی را بست.   

کلید واژه: شایعه- شایعه پراکنی-  انواع شایعه-  تبعات   

  

 

   طرح مسئله

  انسان،موجودی اجتماعی است و به حکم سرشت خویش، ناگزیر از ایجاد ارتباط با دیگران است. تبادل اندیشه و دریافت اطلاعات، از اساسی ترین انگیزه های ارتباط افراد با یکدیگر است. در جریان این ارتباط و تعامل اجتماعی، بخش قابل توجهی از گفته ها و شنیده های روزانه انسان ها را شایعات یا خبرهای ساختگی تشکیل می دهند. شایعه قدیمی ترین نوع رسانه گروهی است. پیش از آن که نوشتار ابداع شود، گفتار، تنها شیوه ارتباط بود و  شایعه خبر را منتقل می کرد، کسانی را خوشایند و برخی را بدنام می ساخت و جار و جنجال و حتی جنگ به راه می انداخت امروزه نیز، به رغم ظهور روزنامه، رادیو، و تحول عظیم رسانه های سمعی و بصری، شایعات خاموش نشده است و عموم مردم کماکان برخی خبرها را دهان به دهان منتقل می کنند(کاپفر، 1380:ص15).  

  امروزه شروع شایعه پردازی را می توان  در انتخابات  رئیس جمهور و یا نمایندگان مردم،اغلب کشورها اشاره کرد که رقیبان  هر دوره  برای پیروزی بر یکدیگر، بر هم دیگر شایعه پراکنی می کنند. امروزه دستگاه های جاسوسی و تبلیغاتی بیگانه با دستکاری عقاید که عمدتاً متکی به ابزار رسانه ای است (آنچه در حوادث پس از انتخابات دهمین دوره ریاست جمهوری شکل گرفت می تواند دلیلی بر این گفته تلقی گردد) حجم وسیعی از شایعات را به منظور تأثیر بر افکار عمومی پردازش نموده اند.  (خبرگزاری فارس ( www.farsnews.com. سئوالی که که می تواند در این مقاله بررسی نمود و به آن جواب پیدا نمود این است که شایعه چیست؟ و انواع و اشکال آ کدامند؟ در مورد شایعه، اهداف و ماهیت، انگیزه شایعه و انواع آن، پژوهشهای مختلفی در داخل و خارج کشور صورت پذیرفته است که از جمله الپورت و پستمن با پژوهش های انجام یافته خود در سال ۱۹۴۲ دریافتند که شایعات زمان جنگ و بحران های اجتماعی عمدتا رویاپردازانه، تفرقه افکنانه، خصومت آمیز و هراس انگیز بوده اند حمید مکارم در مقاله خود با عنوان “شایعه سازی و راه مقابله با آن” شایعه را خبر یا اطلاع غیر موثق که مبتنی بر مشهورات و یا قول اجماع است، بیان نموده و پیشگیر و درمان را به عنوان راه مقابله با آن ذکر نموده است. فرهاد گوهر زاد، در مقاله خو با عنوان، ” انواع شایعه” شایعه خزنده، خشونت بار، فروشونده، را انواع و اشکال شایعه ذکر کرده و ایجاد مسئولیت ذهنی برای مردم، ابهام زدایی از اخبار و حقایق و… را به عنوان راه مقابله با آن بیان نموده است.

  شایعه انواع و اشکال گوناگونی دارد و و از طرف کشورهای غرب و دیگر کشورها چه امروزه و چه در گذشته، چهت شایعه پراکنی در داخل دیگر کشورها و جهت رسیدن به اهداف شومشان مورد استفاده قرار می گیرد و اهداف این مقاله هم در این است که شایعه را تعریف کرده و انواع و اشکال آن و مورد بررسی و تبین قرار می دهد از آنجایی که بخش بزرگی از سخنان عادی در اجتماع را شایعه تشکیل می دهد و با اشکال و گونه های مختلف در جامعه خود را نشان می دهد، بنابراین اهمیت  این موضوع هم از آن جهت است که تعریف شایعه انواع و اشکال آن را بررسی و تشریح قرار می دهد. در این مقاله تعریف شایعه، انواع و اشکال شایعه، پرداخته خواهد شد.

 تعریف شایعه:

 تعاریف گوناگونی از شایعه توسط داشنمدان و متخصصان، انجام گرفته است، در این مقاله تنها به برخی از آنان اشاره خواهیم کرد. شایعات با توجه به ماهیت و قدرت تأثیرگذاری آن می توانند اضطراب اجتماعی را افزایش داده و میزان بهره وری و تولید راکاهش دهند و چرخه اقتصاد را فلج کرده و اعتبار اجتماعی افراد، مؤسسات و کشورها را خدشه دار کنند. بعضاً ممکن است شایعه ای به طور فوق العاده ای قوت یابد و آنچنان در اذهان آحاد مردم رسوخ کند که اطلاعیه ها و توضیحات منابع رسمی دولتی هم به سهولت نتواند آن را تکذیب و از افکار مردم خارج کند. (افروز،۱۳۷۶:ص30).

  فرهنگ عمید (۱۳۳۸) شایعه را به معنای خبری که شیوع پیدا کرده، آورده است. شایعه خبر یا اطلاعات تأیید نشده ای است که مورد توجه گروه یا جمعیت خاصی بوده و برای ایجاد باور نزد دیگران معمولاً از فردی به فرد دیگر به طور شفاهی و بی هیچ گونه اطمینان و دلیل و مدرک کافی انتقال می یابد. به عبارت دیگر شایعه طرح و شیوع خبر یا ادعایی است که همواره هاله ای از شک و تردید آن را پوشانده است. شایعه خط باریکی را بین واقعیت و سراب ترسیم می کند (همان، 1376.(  به نظر آلپورت و پستمن، شایعه موضوع خاصی است که برای باور همگان مطرح می شود و از فردی به فرد دیگری منتقل می گردد و معمولاً این انتقال شفاهی است، بی آنکه شواهد مطمئنی در میان باشد. به گفته نپ شایعه موضوعی است که برای باور همگان مطرح می شود، بی آنکه به طور رسمی تأیید شود. به زبان پیترسون و گیست، شایعه شرح یا توضیح تأیید نشده ای است که درباره شی، حادثه، یا مسئله خاصی که مورد توجه و نگرانی عموم است. از فردی به فرد دیگری انتقال می یابد. (دبستانی،1372:ص45).

 انواع واشکال شایعه

  دسته‌بندی‌های متعددی در مورد شایعات به عمل آمده است شایعات را براساس معیارهای گوناگونی، نظیر معیار زمان، موضوع، انگیزه انتشار و نظایر آن، نیز می‌توان دسته بندی کرد. میچل سن و مولی (2000)، شایعات  رااز نظر موضوعی  به 4 دسته تقسیم کرده‌اند:

1- شایعات رویارویی(توهم انگیز): بسیاری از شایعات به دلیل اضطراب عامه مردم به سرعت گسترش یافته و منتشر می شوند و در گوشه و کنار به گوش می رسند. مردم معمولاً از چیزهای مشابهی می ترسند و به همین علت آمادگی پذیرش، باور و بازگو کردن شایعات مربوط به آنها را دارند. شایعات توهم انگیز یا وهمی که بر اساس خوف، بیم و وحشت مردم رواج می یابند و در ایجاد آنها میل و رغبت، جایگاهی ندارد.(ساعتچی،1387:ص56).

 این گونه شایعات براساس یک یا چند آرزو و یا حتی امیدواهی شکل می گیرند و باعث می شوند مردم احساس شادمانی بیشتری کنند و نسبت به آینده امیدوارتر شوند. این نوع شایعات بیان کننده آرزوها، امیدها و رؤیاها هستند و از شادمانی و خو ش بینی شایعه پراکنان حکایت دارند. به مردم اطمینان خاطر می بخشند و آینده روشنی را نوید می دهند.  

   2- شايعات شيطاني (خشونت بار): اين نوع، در زمان اضطراب و نگراني مردم، شايع مي شوند و چون مردم در حالت ترس و وحشت بسر مي برند، آماده پذيرش اخبار دروغين هستند. در زمانهاي بحراني، مثل جنگ و قحطي، اين شايعه رواج بيشتري پيدا مي کند. مانند شايعات مربوط به زلزله در تهران در سال 1384، يا شايعه حمله آمريکا در 22 بهمن 2-3  سال اخير که پس از آن کمرنگ مي شود و يا خبر مرگ رهبران دولت ها.(کاپفر،1380:ص56)

3- شایعات سبقت‌جویانه:  این‌گونه شایعات بیانگر تمایل گروهی از افراد جامعه، برای نشان دادن برتری خود است. برای مثال نمایندگان جهت سبقت از رقیبان خود شایعاتی را بر علیه یکدیگر منتشر می کنند و این گونه شایعات، باعث می شود که حقیقت و باطن نمایندگان برای مردم واضح و آشکار نباشد و کسانی را برای مجلس انتخاب کنند که لایق آن نبوده است.

4- شایعات جنسی: دسته دیگری از شایعات به نام شایعات جنسی است. شایعات مبتنی بر انگیزه‌های روان‌شناسی می‌تواند ممزوجی از انگیزه‌های مختلف را دربر گیرد. مثلاً شایعه نسبت دادن تجاوز جنسی وقیحانه به افغان‌ها می‌تواند هم بیان‌گر نفرت و انزجار از آن قوم باشد و هم بیانگر چیرگی انگیزه جنسی در مروجان آن شایعه. یا مثلاً، کسی که از یک نوع نگرانی مبهم یا ترس شدید رنج می‌برد، با متهم کردن کسی که متعلق به قوم دیگری است، به تجاوز جنسی احساس بیم و اضطراب خود را توجیه می‌کند و با هشدار دادن به دیگران، به یک نوع تسلی‌خاطر تصنعی و گذرا، دست می‌یابد. (گنجی،1388).

بايسا  جامعه شناس روس، شايعه را از جهت نوع ظهورو  معیار زمان  بروز اجتماعي آن به انواع ذيل، تقسيم بندی کرده است:

   شایعه خزنده: این نوع شایعات، به آرامی گسترش، و به همراه احساسی مملو از رازداری رواج می‌یابند تا به مرور همه از آن با خبر شوند. در این نوع شایعات می‌توان شایعات غیب‌گویانه، که انواع حوادث مصیبت‌بار را پیش‌بینی می‌کنند، و شایعات خصمانه را نیز جای داد.( آلپورت و پستمن، 1945، ص 184). همچنین شايعاتي هستند که آرام صورت گرفته و جاي خود را باز مي کنند. اين شايعات به صورت درگوشي و پنهاني منتقل مي شوند تا سرانجام همه از آن آگاه شوند. استمرار و تداوم اين شايعات، به تکثير زنجيره بي انتهايي از داستانها به گونه پيوسته در جهت تغذيه و تداوم انتشار شايعات مزبور منجر مي گردد. مثال پخش فيلم خصوصي هنرپيشه زن در سال 1385.

  شايعات شناور يا فروشونده: اين نوع شايعات، در آغاز امر، رواج مي يابند، سپس به عمق فرو مي روند تا هر زمان که شرايط بروز مجدد آنها فراهم شد، مجددا آشکار گردند. اين نوع شايعات بيشتر در زمان جنگ بکار مي روند و همچنين شايعات مربوط به محيط زيست، فضا،… از اين نوع مي باشند. (علیرضای، 1388)

شایعات آتشین: این‌گونه شایعات، همچون آتشی که چوب را می‌سوزانند، به سرعت منتشر می‌شوند و جامعه را در مدتی کوتاه دربر می‌گیرند. شایعات حاوی موضوعات خشونت‌بار، فجایع و مصیبت‌های فراگیر و پیروزی و شکست‌های عظیم در زمان جنگ، در این دسته قرار دارند. از آنجا که این نوع شایعات، مبتنی بر احساسات و عواطف شدید ناشی از دستپاچگی، خشم و یا سرور و شادمانی ناگهانی‌اند که در جوی از هیجان مطرح می‌شوند، غالباً واکنشی نیرومند، در شهروندان را به دنبال دارد. (همان،1388)

شایعات غواص: این نوع شایعات پس از پدید آمدن، دهان به دهان منتقل می‌شوند، سپس مخفی می‌شوند و اصطلاحاً زیر آب می‌روند، ولی زمانی که شرایط مهیا شد، مجدداً سر بر می‌آورند و در جامعه، یا بین گروه خاصی از مردم، رواج پیدا می‌کنند. مثلاً شایعه سمی بودن آب، که عمدتاً در زمان‌های جنگ تکرار می‌شود. این نوع شایعات، به دلایل گوناگونی از جمله نیازها، ترس‌ها، امیدها و کینه‌های انسان‌ که از طریق شایعه برآورده می‌شوند استمرار می یابند . این نوع هیجانات و انگیزش‌ها، در طول نسل‌ها، کمتر دست‌خوش تغییر می‌شوند، به همین سبب شایعه‌ای که در جنگ جهانی دوم، در میان مردم امریکا رواج یافته است، به ناگاه در جنگ نفت نیز از نو سر برمی‌آورد و هیجانات شدیدی در میان مردم امریکا ایجاد کرد(گوهرزاد، 1386).

 شايعات تند و سريع: این نوع شایعات در مقطع زماني کوتاه، گروه وسيعي را در بر مي گيرند و با واکنش سريع مردم روبرو مي شوند. مانند شايعه گران شدن ناگهاني مرغ، شکر، بنزين… که عواقبی مثل نگرانی، دلسردی مردم از دولت، ناامیدی و .. به دنبال می اورد. همچنین  ایرونیگ شایعات را  براساس موضوع   به انواع مختلفی تقسیم می‌کنند.

1- شایعات وحشت، نفرت و مرگ: این نوع شایعات عمدتاً به هنگام وقوع حوادث غیرمترقبه و جنگ رواج می‌یابند. همچنین  این‌‌گونه شایعات ریشه در ترس و اضطراب سازندگان و نشر دهندگان آنها دارد. این نوع شایعه ها در موقعیت اضطراب، یعنی زمانی که همه از یک چیز می ترسند، سامان می یابند. مردم به خاطر همین اضطرابی که دارند، پذیرای شایعه می شوند(ساعتچی،1378:ص 183)

2- شایعات حاوی اسراف و خوش‌گذرانی زمامداران: در هنگام گرانی، تورم و کمبود مواد غذایی، به ویژه هنگام وقوع حوادث دردناک، شایعه خوش‌گذرانی و حیف و میل اموال عمومی توسط متولیان امور، به سر زبان‌ها افتاده و به زودی منتشر می‌شود. و ناامیدی مردم و از حکومتها را به دنبال می آورد.

3- دزدی و اختلاس: شایعه دزدی‌های کلان، اغلب در هنگام بحران‌های سیاسی و اجتماعی پدید می‌آید و موجی از نارضایتی عمومی را دامن می‌زند.

4-بی‌کفایتی مدیران: در زمان وقوع بحران، وجود مدیرانی کارآمد و با کفایت، می‌تواند آتش کینه‌ها، ترس‌ها و نفرت‌ها را خاموش و بذر امید و اتحاد و یکپارچگی را، میان بحران‌زدگان ایجاد کند. لیکن، هر نوع قصوری در این زمینه، شکل‌گیری شایعاتی در خصوص مدیران (نظیر بی‌سوادی، کم‌هوشی و دست و پاچلفتی بودن آنان) را در پی خواهد داشت. این شایعات فرایند حل بحران را با مشکل مواجه می‌سازد.

5- احساسات ضددولتی: در بسیاری کشورها، مردم احساسات و دیدگاه‌های ضدحکومتی خود را غیرمستقیم و در قالب طنز و کنایه و شایعه، ابراز می‌دارند.

شایعات را براساس انگیزش‌های روان‌شناختی تقسیم‌بندی کرده‌اند. این تقسیم‌بندی‌ها عمدتاً بر سه نوع شایعه مبتنی است.

6- شایعات هیجانی : شایعاتی اند که باعث تخلیه هیجان عمومی در رابطه با موضوع آن می شوند. ریشه این نوع شایعه، معمولاً در نیاز اجتماعی به بروز هیجانات ناشی از یک موضوع است. شایعه زلزله سال ۱۳۷۷ تهران یکی از ملموس ترین این نوع شایعات است. با آنکه از طریق رسانه های رسمی اطلاعات زیادی را به مردم داده بودند و مردم به درستی مطلع بودند که زمان دقیق هیچ زلزله ای تاکنون به کمک بشر و با علم امروز او پیش بینی شدنی نیست. اما از آنجایی که شایعه وقوع زلزله، هیجان بسیار شدیدی را ایجاد کرده بود، حتی افراد مطلع هم خود به عاملی برای اشاعه شایعه تبدیل شده بودند.( حسین نژاد، 1387، ص33).

7- شایعات ترس‌آور:  شایعاتی نظیر احتمال وقوع مجدد حادثه، پیش‌گویی دیگران در مورد رخدادهای شدید.این گونه شایعات جهت ایجاد ترس و وحشت و نگرانی در جامعه تولید و پخش می‌شوند. مثلا در سال ۱۳۷۰ه-.ش. شایعه‌ای در شهرها و روستاهای دور افتاده هند رواج یافت که: “باندهای خاصی برای ربودن بچه‌ها از خیابانها به وجود آمده است.(گنجی، 1388)

8- شایعات خصمانه: این نوع شایعات را اغلب گروه‌های اپوزیسیون در میان مردم رواج می‌دهند و کینه و نفرت آنان را نسبت به حکومت برمی‌انگیزند.(همان، 1388)

9- شایعات مبتنی بر بی‌کفایتی مدیران: این نوع شایعات دیدگاه‌های مردم را نسبت به مدیران دولتی، دستخوش تغییر می‌سازد، و اعتماد آنان را نسبت به مسئولان حکومتی سلب می‌کنند. (رادان، 1387)

   شایعات سیاسی،تجاری واقتصادی بر اساس موضوع:

  همان‌گونه که تبلیغات را به دو نوع تبلیغات سیاسی و تبلیغات تجاری تقسیم می‌کنند، شایعات را نیز به دو نوع شایعات سیاسی و شایعات تجاری (یا اقتصادی) تقسیم می‌کنند. (رادان ، 1387)

   موضوع شایعات نوع اول، اغلب اشخاص و پدیده‌های سیاسی و حکومتی است. در حالی که شایعات نوع دوم، اغلب متوجه شرکت‌های تجاری و سرمایه‌داران و بنگاه‌های گوناگون اقتصادی است. گاهی این دو نوع شایعه، به ویژه زمانی که علیه بنگاه‌های اقتصادی حکومتی رواج می‌یابند درهم می‌آمیزند. ( الیاسی، 1382، ص68)

کاپفرر، با بررسی‌های خود دریافته است که «هفت زمینه عمده برای شایعات سیاسی وجود دارد که می‌توان آنها را هفت گناه کبیره شایعات تلقی کرد.» (همان،ص 369)

  همچنین شایعه را از نظر موضوع و موقعیت در  انوع زیل تقسم بندی کرده اند

   شایعه - بدبینی: منظور از شایعه ترویج بدبینی و آزار و اذیت نسبت به اشخاص یا گروه‌های محبوب یا مقتدر در جامعه‌است. مثلا: شایعاتی که علیه پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله در صدر اسلام منتشر می‌شد و نسبت شاعر بودن به آن حضرت می‌دادند (سوره یاسین: آیه ۶۹.) همچنین شایعه جنگ قدرت در ایران که بارها از سوی دشمنان انقلاب مطرح شده‌است.

شایعه تفرقه‌افکن( خصمانه): این شایعه در جاهای عمومی که افراد همدیگر را می بینند، به صورت نجوا و پچ پچ کردن، رد و بدل می شود. به عنوان مثال وقتی کارکنان یک سازمان در سالن ناهارخوری دور هم جمع می شوند، با زمزمه هایی در مورد وضع نابسامان سازمان و کار خود، گمانه هایی را به یکدیگر انتقال می دهند )زرچی،1377). همچنین این شایعه بر مبنای اصل “تفرقه بیانداز و حکومت کن” یا “فرق تسد” استوار است. و با هدف ایجاد اختلاف در بین فرمانده و سربازان و یا بین دو همسر یاد و طایفه و گروه و امثال آن تولید و پخش می‌شود. (روزنامه کیهان. (

  شایعه فریب: این شایعه همچون پرده‌ای از دود است که برای پنهان‌سازی اهداف واقعی دشمن استفاده می‌شود. مثلا در تاریخ ۸/۶/۱۹۴۱ وزیر تبلیغات آلمان دکتر گوبلز ضمن چاپ مقاله‌ای درخصوص جزیره کریت به طور ضمنی اشاره کرد که ارتش آلمان در ابتدا قصد حمله به انگلستان را دارد و سپس روسیه، در حالی که نقشه اصلی بر مبنای هجوم به مسکو بود!( همان منبع)

   شایعه ناموسی: این شایعه در پی جدایی بین زن و شوهر و هتک حرمت افراد از طریق بدنام کردن یکی از همسران است که به آن قذف گفته می‌شود. مثلا حادثه افک که در آیات ۲۰-۱۰ سوره نور نقل شده‌است در خصوص یکی از این شایعات است. (مکارم، 1371)

شایعه های جدی: بعضی از شایعه ها بقدری جدی هستند که لازم است به محض وقوع، مورد توجه مدیران قرار گیرند. این نوع شایعه ها اغلب به تعامل و روابط انسانی کارکنان آسیب رسانده و موجب پایین آمدن سطح همکاری ها در بخش های موثر یک سازمان و در نتیجه کاهش کارایی ها می شوند. (همان منبع)

شایعات آنلاین:  بررسیها نشان داده است شایعاتی که از طریق اینترنت پخش میشوند همان تاثیری را دارند که از طریق چهره به چهره منتقل میشوند و بهطور دقیق از همان اصول و پارامترها پیروی میکنند. وقتی پای یک شایعه به میان میآید، فرضیه ها بررسی میشوند. نکته منفی شایعات آنلاین این است که در اجتماع مورد نظر امکان بحث فعال و بیان عقاید متفاوت وجود ندارد و در نتیجه مخالفت و از بین رفتن شایعه غیرممکن میشود. در نتیجه شایعات اینترنتی تنها گروههای موافق شایعه وارد عمل شده و نظریات درست و واقعی فرصت ظهور پیدا نمیکنند. (روزنامه سلامت (

 شايعات مذهبي: این نوع بيشتر در بين مردمان مذهبي كه داراي عقايد سنتي مي باشند، رواج مي يابد. خواب ديدن يكي از بزرگان كه چنين وصيتي مي نمايد- ديده شدن فردي كه نماينده امام مهدي است و… این نوع شایعات مردم را از مذهب و هویت خود دور کرده و عواقب خطرناکی برای آینده اسلام به بار خواهد آورد.

   بحث و نتیجه گیری

شایعه و شایعه پراکنی، از جمله موضوعاتی هستند که با گذر زمان و پیشرفت وسایل ارتباطات جمعی و گروهی، جای خود را حفظ کرده است و  در میان مردان هر قومی  گسترش یافته و هر حکومت و مقامی برای رسیدن به اهداف خود  از انواع و اشکال آن استفاده نموده و به مقاصد خود می رسند

اشاعه دادن اخبار بی اساس و شایعات در بین مردم، به هر نحو، امر ناپسند بوده و باعث آسیب های روانی و اجتماعی متعدد می گردد و قران کریم در آیه ۱۹ سوره نور می فرماید: “از کسانی که دوست می دارند زشتی ها در میان اهل ایمان شایع شود، برای آنان در این جهان و آخرت عذابی دردناک خواهد بود و خداوند می داند شما نمیدانید “

از سوی دیگر، یکی از آموزه های اخلاق اسلام این است که هر فرد مسلمانی بکوشد از هر گونه رفتار و کرداری که امکان بدگمانی و ضربه پذیری را برای وی و یا جامعه فرهم می آورد، اجتناب نماید پس با شنیدن هر خبری از منابع ناموثق به صحت آن اعتماد کامل نکنیم و با تعمق، مطالعه و تحقیق به کشف حقیقت ماجرا اقدام کنیم با این کار ضمن آن که خودمان را از خطا رفتن در اطمینان نابجا مصون داشته ایم، چراغ شایعه را ناکام میگذاریم همچنین با باور نکردن برخی شایعات هدفمند و مخرب، در گناه سوء ظن به انسان های دیگر شریک نمیشویم همچنین امام صادق فرمود: “از جمله نشانه حقیقت تو این است که اندازه گفتارت از مرز علم و اطلاع تو تجاوز نکند ” لذا ضرورت ارتقای بینش و آگاهی عمومی که با مطالعات هدفمند از منابع معتبر صورت می پذیرد، بیش از پیش نمایان می شود ، در این مقاله تعریف شایعه، و انواع و اشکال شایعه با توجه به موضوع، زمان و روانشناختی،  بررسی و شناسای و مورد تبین و تشریح قرار گرفت و می توان این گونه نتیجه گرفت که برای مقابله با شایعه باید ماهیت و تعریف آن راشناخت و با توجه به ماهیت آن انواع و اشکال شایعه را شناسای و برای مقابله با آن برنامه ریزی و راهکارهای لازم و مقتضی را اعمال نمود و به این طریق راه نفوذ و شایعه پراکنی را بست. 

 

 

 

منابع

قرآن کریم

- الیاسی، محمدحسین (1382). تأثیر و نقش هیجانات در جنگ روانی. فصلنامه عملیات روانی. شماره 1،

- افروز، غلامعلی (1376). روان‌شناسی شایعه و روش‌های مقابله. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.

- آل‌پورت، گردن و پستمن، لئو(1374)؛ روان‌شناسی شایعه، تهران، مرکز تحقیقات و مطالعات و سنجش برنامه‌ای صدا و سیمای جمهوی اسلامی ایران، چاپ دوم، 1374

- بروس ، کوئن (1373)،  مبانی جامعه‌شناسی، مترجم: غلامعباس توسلی و رضا فاضل، تهران، سمت،

 - حسین‌نژاد، غلامرضا (1387). شایعه و کارکردهای آن در عملیات روانی. فصلنامه عملیات روانی، شماره 8،  

- خبرگزاری فارس ( www.farsnews.com

- دبستانی، ساعد، مترجم (1372)، روان‌شناسی شایعه (تألیف گردان آلپورت و لئو پستمن). تهران: مرک تحقیقات مطالعات و سنجش برنامه‌ای صدا و سیما

- دهخدا، علی اکبر و دیگران(1373)،فرهنک عمید، ویرایش دوم تهران: دانشگاه تهران،

- رادان، احمد رضا(1387)، روشی تأثیر گذار در عملیات روانی،

- روزنامه کیهان ( www.kayhannews.ir

- روزنامه سلامت  www.salamat.ir))

- زرچی)۱۳۷۷)، بررسی تجربی تاثیرات شایعه همایش جنگ روانی  به کوشش حسینی-  

- ساعتچی، محمود(1374)، روانشناسی کار برای مدیران در خانه، مدرسه و سازمان، تهران، انتشارات نشر ویرایش.

- علیرضایی،نرگس  (1388)،  شايعه چيست ؟ نشریه جوان.

- کاپفرر، ژان نوئل (1380). شایعه. تهران: انتشارات شیراز.

 - گنجی، عبدالله(1388)، علل تولید شایعه و انواع آن، نشریه جوان. شماره22

- گوهر زاد، فرهاد(1386)، انواع شایعه، نشریه جوان.

- مکارم، جمید(1371)، شایعه سازی و راههای مقابله با آن، نشریه: درسهایی از مکتب اسلام، شماره 21.