بعد از انقلاب اسلامی و نجات یافتن این کشور و مردم متدیّن و مؤمن ایران عزیز از دستان خبیث، سلطه گر و بی کفایت خاندان پهلوی، آستین های همّت این مردم غیور بالا زده شد تا خرابیها را برچینند و یک یک خشت های تمدّن نوین اسلامی را بر روی هم نهند تا برگی منحصر به فرد از تاریخ اسلام را ورق زده و پرچم این کشور اسلامی را به عنوان الگویی، فرا روی دیدگان حق طلبان و مظلومان جهان بر قلّه عزّت، ایمان و افتخار به اهتزاز درآورند.

همه این افتخارات ایران عزیز به واسطه این بود که مردم، با ایمان و توکّل بر خدا با تمام وجود دست به کار و تلاش زدند. یعنی درست است که به واسطه فساد دستگاه منحوس پهلوی، از پیشرفتهای بسیار عقب مانده بودیم؛ امّا این مردم، بدون توجّه به نقصهای پیشینیان و تنها با تلاش و توکّل بر خدا، جهادگرانه به میدان اقدام و عمل پا نهادند. اکنون نیز باید این روش ادامه یابد؛ چنانکه رهبر معظّم انقلاب نیز در بیانات اخیر خود در دیدار پر شور هزاران نفر از مردم آذربایجان به این مطلب اشاره داشتند.

حال در این نوشتار، به جستجوی ریشه های این راهبرد، از لابلای آیات نورانی وحی و کلمات گهربار معصومین(علیهم السلام) می پردازیم.

قرآن و مسأله فرافکنی
یکی از روش های استدلال منکران خدا و ارزش های الهی، فرار از مسأله و انداختن توپ در زمین دیگران است که ما از آن، با عنوان “فرافکنی” نام می بریم. در موارد متعدّدی قرآن کریم از این نحوه استدلال بت پرستان و خداگریزان جواب داده و استدلال آنها را نقد کرده است که در ذیل به آنها می پردازیم.

اصرار بر گوشزد کردن نواقص گذشته، دردی از مشکلات امروز را دوا نمی کند و تنها اثرش، از دست دادن فرصت ها، نااُمیدی و حسرت خواهد بود
حرف بدون عمل
خداوند نسبت به کسانی که تنها سخن می گویند و دست به کار نشده و به سخن های خود عمل نمی کنند، خشمگینانه عتاب می کند و می فرماید: یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ ما لا تَفْعَلُونَ*كَبُرَ مَقْتاً عِنْدَ اللَّهِ أَنْ تَقُولُوا ما لا تَفْعَلُونَ*إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الَّذینَ یُقاتِلُونَ فی‏ سَبیلِهِ صَفًّا كَأَنَّهُمْ بُنْیانٌ مَرْصُوصٌ؛ اى كسانى كه ایمان آورده‏اید، چرا چیزى مى‏گویید كه انجام نمى‏دهید؟ نزد خدا سخت ناپسند است كه چیزى را بگویید و انجام ندهید. در حقیقت، خدا دوست دارد كسانى را كه در راه او صف در صف، چنانكه گویى بنایى ریخته شده از سُرب ‏اند، جهاد مى ‏كنند. (صف؛ 2-4) 

حرف بدون عمل، دلایل متعدّدی می تواند داشته باشد. از جمله؛ نیّت ناخالص، امید به غیر خدا، ترس از اقدام، نداشتن مهارت و تخصّص، کمک نگرفتن از دوستان و… چنانکه از این آیات مشاهده می شود، خداوند کسانی را دوست دارد که در راه او و با اخلاص[فی‏ سَبیلِهِ]، قدم به میدان جهاد و تلاش گذارند و با کمک گرفتن از یکدیگر، در یک صف واحد و متّحد [صَفًّا]، با استقامت و پایداری [كَأَنَّهُمْ بُنْیانٌ مَرْصُوصٌ] با تمام مشکلات مبارزه نمایند.

یکی دیگر از موانع اقدام جانانه، عدم لمس مشکلات و عادّی دانستن وضع موجود است. مسلّماً تنها کسانی پا را از میدان سخن فراتر نهاده و در میدان عمل وارد می شوند که احساس درد و نیاز را کاملاً لمس کرده باشند. تنها در اینصورت است که جانانه وارد میدان خواهند شد.

استناد به گذشتگان
فرافکنی به معنی این است که مسائل و مشکلات را از دوش خود برداشته و به گردن دیگران و یا شرایط موکول کنیم. یکی از انواع آن، این است که تقصیر را بر گردن گذشته و کارهای گذشتگان بنهیم و با حمله به عملکرد قبلی دیگران، در مقام توجیه رفتار اکنون خود برآییم.

این روش، اصلاً برازنده مسئولین جامعه اسلامی نبوده و در تضاد با مفاهیم دینی است. قرآن کریم یکی از بهانه های فرار از ایمان و عمل مردمان را “استناد عملکرد خود به گذشتگان” برشمرده و می فرماید: أَوْ تَقُولُوا إِنَّما أَشْرَكَ آباؤُنا مِنْ قَبْلُ وَ كُنَّا ذُرِّیَّةً مِنْ بَعْدِهِمْ أَ فَتُهْلِكُنا بِما فَعَلَ الْمُبْطِلُون‏؛ یا بگویید پدران ما پیش از این مشرك بوده ‏اند و ما فرزندانى پس از ایشان بودیم. آیا ما را به خاطر آنچه باطل ‏اندیشان انجام داده‏ اند هلاك مى‏ كنى؟ (اعراف؛ 173) در واقع، چنین اندیشه ای بر آن است تا با سنگر گرفتن پشت نواقص کارهای دیگران، آسوده از کار و تلاش، به دنبال راحت طلبی خود باشد، غافل از اینکه آیندگان نیز همین موضع را در قبال رفتارهای اکنون، در پیش خواهند گرفت. ضمن اینکه در پیشگاه خداوند و وجدان، این رویه قابل پذیرش نخواهد بود.

فرافکنی به معنی این است که مسائل و مشکلات را از دوش خود برداشته و به گردن دیگران و یا شرایط موکول کنیم. یکی از انواع آن، این است که تقصیر را بر گردن گذشته و کارهای گذشتگان بنهیم و با حمله به عملکرد قبلی دیگران، در مقام توجیه رفتار اکنون خود برآییم. این روش، اصلاً برازنده مسئولین جامعه اسلامی نبوده و در تضاد با مفاهیم دینی است. قرآن کریم یکی از بهانه های فرار از ایمان و عمل مردمان را “استناد عملکرد خود به گذشتگان” برشمرده و می فرماید: أَوْ تَقُولُوا إِنَّما أَشْرَكَ آباؤُنا مِنْ قَبْلُ وَ كُنَّا ذُرِّیَّةً مِنْ بَعْدِهِمْ أَ فَتُهْلِكُنا بِما فَعَلَ الْمُبْطِلُون‏؛ یا بگویید پدران ما پیش از این مشرك بوده ‏اند و ما فرزندانى پس از ایشان بودیم. آیا ما را به خاطر آنچه باطل ‏اندیشان انجام داده‏ اند هلاك مى‏ كنى؟ (اعراف؛ 173)
انتقاد به گذشتگان
امام علی (علیه السلام) در نامه ای مهم به مالک اشتر که از طرف ایشان فرماندار مصر شده بود نکات و ظرایف زمامداری بر مردم را گوشزد می کنند. نکاتی که انصافاً منظومه حکومتداری اسلامی و عاقلانه است. ایشان در فرازی از این نامه ارزشمند خطاب به مالک اشتر می فرمایند: ثُمَّ اعْلَمْ یَا مَالِكُ‏ أَنِّی وَجَّهْتُكَ إِلَى بِلَادٍ قَدْ جَرَتْ عَلَیْهَا دُوَلٌ قَبْلَكَ مِنْ عَدْلٍ وَ جَوْرٍ وَ أَنَّ النَّاسَ یَنْظُرُونَ مِنْ أُمُورِكَ فِی مِثْلِ مَا كُنْتَ تَنْظُرُ فِیهِ مِنْ أُمُورِ الْوُلَاةِ قَبْلَكَ وَ یَقُولُونَ فِیكَ مَا كُنْتَ تَقُولُ فِیهِمْ وَ إِنَّمَا یُسْتَدَلُّ عَلَى الصَّالِحِینَ بِمَا یُجْرِی اللَّهُ لَهُمْ عَلَى أَلْسُنِ عِبَادِهِ فَلْیَكُنْ أَحَبُّ الذَّخَائِرِ إِلَیْكَ ذَخِیرَةَ الْعَمَلِ الصَّالِحِ بِالْقَصْدِ فِیمَا تَجْمَعُ وَ مَا تَرْعَى بِهِ رَعِیَّتَك‏؛ پس بدان مالك، تو را به كشورى مى‏‌فرستم كه پیش از تو زمامدارانى دادگر و بیدادگر بر آن حكومت كرده ‌‏اند، و آنچنان كه تو در كار پیشوایان پیشین مى ‏‌نگریستى اینك مردم در كار تو(دقیق) مى ‏‌نگرند، و چنانكه تو در كارهاى آنان قضاوت مى‏‌ كردى، درباره تو قضاوت خواهند كرد. مردان صالح را از آن ستایش ‌ها كه خدا به زبان بندگانش جارى كند می ‌توان شناخت، پس باید محبوب‌ ترین اندوخته در نظرت، عمل صالح ، میانه ‏‌روى در جمع مال، و اصلاح حال رعیت باشد. (ابن شعبه حرانى، حسن بن على‏؛ تحف العقول، ص126) نکاتی در این فراز قابل تأمّل است از جمله اینکه؛

1.هیچ مسئولی از زیر ذره بین مردم، کنار نمی رود و نیز، 

2. توجّه و تمرکز بر ایرادهای خود، مانع از آن خواهد شد که به ایرادهای دیگران و افراد قبل از خود بپردازیم. 

3. تلاش و رفتار اکنون ما، ملاک قضاوت آیندگان است.

به هر حال؛ اصرار بر گوشزد کردن نواقص گذشته، دردی از مشکلات امروز را دوا نمی کند و تنها اثرش، از دست دادن فرصتها، نااُمیدی و حسرت خواهد بود.